Haaʹlääk-a kueʹddlâʹstted?
Vuõiggâdvuõttkansleera vuäitt kueʹddlâʹstted, jõs eppââll, što tääʹssvääʹld presideʹntt, riikksuåvtõs, ministeria, minister, veʹrǧǧneǩ, veʹrǧǧooumaž leʹbe jeeʹres õõlmâs tuâj hoiʹddjeei lij tåimmam lääʹjjvuâsttsaž naaʹlin leʹbe kuâđđam õõlǥtemvuõđees tieuʹdǩani. Ǩii täättas vuäitt kueʹddlâʹstted.
Vuõiggâdvuõttkansler ij uuʹd vuõiggâdvuõđlaž vuäʹpstummuž kueʹddlõʹsttjid.
Vuõiggâdvuõttkansleeʹr vuåppâmväldda kuulli veʹrǧǧneeʹǩǩ lie ouddmiârkkân
- riikk veʹrǧǧkonttâr da stroiʹttel
- pueʹrrvââjjamvuuʹdi veʹrǧǧneeʹǩǩ, mâʹte pueʹrrvââjjamvuuʹdi da pueʹrrvââjjamõhttmi halltõõzz da luʹvddkååʹdd
- kååddla veʹrǧǧneeʹǩǩ, mâʹte kooʹddi da kåʹddõhttmi halltõõzz da luʹvddkååʹdd.
Veʹrǧǧoummu lie oummu, kook reâugga veʹrǧǧkõõskâst riikkâst, kååʹddest leʹbe jeeʹres õõlmâsõutstõõzzâst.
Jeeʹres õõlmâs tuâjaid hoiʹddjeei lie ouddmiârkkân reâuǥteʹmesvuõttkääʹšn da ååsktemstroiʹttel teʹl, ko tõk hoiʹddje lääʹjjmeâldlaž koʹrvvõõzzid, tuärjjõõzzid da jeältõõǥǥid. Lââʹssen õõlmâs tuâj hoiʹddjeei ouddmiârkkân privatt põrggâz, koin kååʹdd vuäʹstte tiõrvâsvuõttkääzzkõõzzid.
Kueʹddlâʹsttem ij muuʹtt leʹbe kååʹmet uvddum tuʹmmstõõǥǥ
Vuõiggâdvuõttkansler ij vueiʹt muʹtted leʹbe kååʹmted veʹrǧǧneeʹǩǩ tuejjeem tuʹmmstõõǥǥ. Vuõiggâdvuõttkansler ij ni vueiʹt mieʹrreed veʹrǧǧneeʹǩǩ ǩiõttʼtõõllâd ääʹšš oʹđđest. Jõs kueʹddlõʹstti haaʹlad vuäǯǯmes tuʹmmstõʹǩǩe muttâz, âlgg tuʹmmstõʹǩǩe ooccâd muttâz jääʹǩǩteeʹl uvddum muuttâsooccâmvuäʹppõõzzid. Ouddâl kueʹddlâʹsttem kannat täujja leeʹd vuõiʹǧǧest õhttvuõđâst veʹrǧǧnekka, koon ǩeäčč, što tõt lij tåimmam lääʹjj vuâstta. Nääiʹt äʹšš vuäitt seʹlvvned kueʹddlâʹsttemtää.
Looǥǥ kueʹddlâʹsttem seuʹrrjõõzzin pääiʹǩest: Mäʹhtt kueʹddelmäʹšš ouddan?
Måkam kueʹddelm vuõiggâdvuõttkansler ij ǩiõttʼtõõl?
Vuõiggâdvuõttkansler ij tuʹtǩǩed ääʹšš, koon eeʹttiǩ-kååʹdd vuõiggâdvuõttäʹššooumaž leʹbe veäʹǩǩvuõiggâdvuõttäʹššooumaž lij juʹn čåuddam leʹbe koon ǩiõttʼtõõlât seämma ääiʹj eeʹttiǩ-kååʹdd vuõiggâdvuõttäʹššoummu kansliast. Vuõiggâdvuõttkansler ij ǩiõttʼtõõl vuõiggâdvuõttäʹššoummu jeäʹrab tuâjaid kuulli aaʹššid, peʹce serdd tõid vuõiggâdvuõttäʹššooumže. Seʹrddmest iʹlmmtet kueʹddlõʹsttja. Eeʹttiǩ-kååʹdd vuõiggâdvuõttäʹššoummu kansliast tuʹmmjet, lij-a tarbb tuʹtǩǩeed sirddum ääʹšš. Vuõiggâdvuõttäʹššoummu jeäʹrab tuâjaid kuulli aaʹššin kueʹddelm âlgg tuejjeed vuõiʹǧǧest vuõiggâdvuõttäʹššooumže.
Vuõiggâdvuõttäʹššoummu jeäʹrab tuâj kueʹsǩǩe
- peälštemviõǥǥid, Raajjvärddjemstroiʹttel, sääldatlaž kriisvaaldšemtuâjjlažkååʹdd, Mäddpeälštemõhttõõzz da sääldatsuudõõttmõõžž
- pååʹlestuʹtǩǩummuž da pååʹles- leʹbe tuâllveʹrǧǧnekka šiõttuum tåimmvääʹld di reäkkõsprosessuaalʼlaž päkk-kuånstid da ouddtuʹtǩǩummuž
- Vuõiggâdvuõttäʹššoummu jeäʹrab tuâjaid jie kuuitâǥ kuul ouddtuʹtǩǩummuž tååimteǩani kuâđđmõõžž, kõõsktummuž da rääʹjtummuž kuõskki ääʹšš.
- sueʹles teâđ haʹŋǩǩummuž, sueʹles päkk-kuånstid di teâđstõõllâmtoiʹmmjummuž da tõn lääǥǥlažvuõttvuåppmõõžž
- tuuʹrmid da jeeʹres kattum stroiʹttlid di oummu jiõččmieʹrreemvuõiggâdvuõđ rääʹjtummuž jeeʹres tååimaivuiʹm
- ouddm. rääʹjtemtååim mättstroiʹttlin da jeeʹresnallšem jälstemjuâkksin di värddjeeʹji tåimmvälddsažvuõđ
- mueʹǩǩummuž da jeeʹres rueʹššes, pannooumažnallšem leʹbe straammi âânnmõõžž kuõskki suåppmõõžž vuåppâmtuâjaid
- lääʹmes oummui vuõiggâdvuõđid kuõskki õõlmâs-suåppmõõžž vuåppâmtuâjaid
- päärnai vuõiggâdvuõđi teâuddjummuž
- ouddm. päärna vuõiggâdvuõđ ouddpeâmmast, vuâđđmättʼtõõzzâst da nuuʹbb tääʹzz mättʼtõõzzâst di päärnaisuõjjlemääʹšš
- vuäʹmmoummui da lääʹmes oummui di staanpäiʹǩǩooccji vuõiggâdvuõđi teâuddjummuž
- oummu vuõiggâdvuõđi teâuddjummuž sosiaal- da tiõrvâsvuõtthuâlast
- ouddm. puõcci vuõiggâdvuõđ da sosiaalhuâl äʹššneeʹǩǩ vuõiggâdvuõđ
- oummu vuõiggâdvuõđi teâuddjummuž sosiaalååsktõõzzâst
- ouddm. jeältõõǥǥ da sosiaalouddõõzz, koid ooʒʒât Kelast
- takai ouddõsǩiõččâm
- säʹmmlaid alggmeeran staanuum vuõiggâdvuõđi teâuddjummuž
- romaanid da jeeʹres jooukid staanuum jiijjâz ǩiõl da kulttuuri tuõʹllʼjem- da oouʹdeemvuõiggâdvuõđi teâuddjummuž
- ouddm. sieʹvvemǩiõllsai vuõiggâdvuõđi teâuddjummuš
Looǥǥ lââʹzz vuõiggâdvuõttkansleeʹr da vuõiggâdvuõttäʹššoummu tuâjai jeärtõõzzin.
Lââʹssen vuõiggâdvuõttkansler ij ǩiõttʼtõõl kueʹddelm, jõs
- kueʹddelm kuâskk pâʹjjel kueʹhtt eeʹjj vuäʹmm ääʹšš, jõs ǩiõttʼtõõllma ij leäkku jeäʹrab mäinn
- äʹšš lij ǩiõttʼtõõllâm vueʹlnn tåimmvälddsaž veʹrǧǧneeʹǩǩest
- ääʹšš kuõskki tuʹmmstõʹǩǩe vueiʹtet ooccâd muttâz vuâkkõõzzmeâldlaž (takainallšem) muuttâsooccâmkuånstivuiʹm
- kueʹddelm ij kuul vuõiggâdvuõttkansleeʹr tåimmväldda.
Vuõiggâdvuõttkansleeʹr tåimmväldda ij kuul vuåppâd
- eeʹttiǩ-kååʹdd leʹbe eeʹttiǩ-kåʹddniiʹǩǩi toiʹmmjummuž
- privattoummi da privattvuõiggâdvuõđlaž õutstõõzzi toiʹmmjummuž teʹl, ko tõk jie hååid õõlmâs tuâj. Privattvuõiggâdvuõđla õutstõõzz lie ouddmiârkkân vuässõsõhttõõzz, vuässõskååʹdd, õhttõõzz, baaŋk, aazzâlmvuässõsõhttõõzz, kõskkna ååsktemõhttõõzz, ämmatleett da ååskva liikkõõzz.
Vuõiggâdvuõttkansler, veäʹǩǩvuõiggâdvuõttkansler da veäʹǩǩvuõiggâdvuõttkansleeʹr sâjjsaž čåuʹdde aaʹššid, koi ǩiõttʼtõõllâm kooll siʹjjid, jiõččnânji. Sij jie tuʹtǩǩed kueiʹmeez juʹn tuejjeem čåuddmõõžžid.
Säʹmmlaid alggmeeran staanuum vuõiggâdvuõđ
Eeʹttiǩ-kååʹdd vuõiggâdvuõttäʹššooumaž vuäpp säʹmmlaid alggmeeran staanuum vuõiggâdvuõđi teâuddjummuž.
Vuõiggâdvuõttäʹššooumže vuäitt kueʹddlâʹstted aaʹššin, kook kueʹsǩǩe jeäʹrbi mieʹldd
- säʹmmlai vuõiggâdvuõđ tuõʹllʼjed da ooudâsviikkâd jiijjâz ǩiõl da kulttuur
- säʹmmla meäʹrteeʹlm
- säʹmmlaid kuõskki meeraikõskksaž alggmeerõõlǥtõõzzid
- säʹmmlai dommvuuʹd
- sääʹmǩiõll-lääʹjj da vuõiggâdvuõđ ââʹnned sääʹmǩiõl veʹrǧǧniiʹǩǩin
- õõlmâs kääzzkõõzzi vuäǯǯamvuõđ sääʹmǩiõʹlle
- säʹmmlai äʹrbbvuõđlaž jieʹllemvuõʹjjid, säʹmmlai ǩiõlʼlaž da kulttuurjiõččvaaldâšm dommvuuʹdest
- Sääʹmteeʹǧǧ (mieʹldd looǥǥeeʹl saǥstõõllâmõõlǥtemvuõđ teâuddjummuž).